لیوس

         لیوس

آقای غلام اسماعیلی نیا در کتاب نگاهی بر طایفه لیوسی و قوم بختیاری که در سال 1391 به چاب رسید درباره روستای لیوس و مردم آن چنین نوشته اند.

 

در ۸۰ کیلومتری شمال دزفول در شرق رودخانه سزار (دز) در دامنه های سرسبز سالندکوه و لنگرکوه طایفه ای بنام لیوسی سکونت دارند که اصیل ترین و نام آشناترین سرزمین و طایفه در بین طوایف و مناطق همجوار بوده و هست.

 

سرزمینی با قدمت تاریخی بسیار قدیم و کهن در شمال خوزستان با بناهای سنگی گنبدی شکل که در کمتر جای ایران از این نوع معماری یافت می شود. روستایی مشهور و معروف به روستای سنگی دزفول

 

 

سرزمین لیوس در زمان جنگ امپراطور ایران و ایتالیا میدان تاخت و تاز سپاهیان ایران و روم بوده که به دستور اشک سیزدهم سرباز شجاع ایرانی به نام سورنا SORNA با همکاری و رشادت های مردم بومی لیوس بر سپاه روم به شیوه چریکی شبیخون زده و تعدادی از سربازان روم از جمله فرمانده ی آنان به نام آیوا AIWA  را به هلاکت رسانده و سپاه روم را شکست داده و منطقه لیوس را از حضور اشغالگران روم آزاد کرده و اسیران را به چغازنبیل و اطراف دزفول کنونی انتقال دادند.

 

تصویر سورنا

 

لازم به ذکر است که عملیاتهای چریکی از زمان سرباز شجاع سورنا شکل گرفت و هنوز هم این شیوه ی جنگی ادامه دارد و در جنگ علیه دشمن بسیار موفق و مفید واقع شده است.

سرزمین لیوس در دوران حکومت هخامنشیان پاکوساف نام داشت و شامل چندین آبادی مهم از جمله اسفندیاری٬ ایدو EIDO ٬ تپی TEPI ٬ نورآباد٬ گوشه٬ سنگا  SANGA ٬ دهور DHVAR ٬ سزار SEZAR ، لیوس LIVES  و... که هم اکنون آبادی های اسفندیاری٬ ایدو٬ تپی ، سنگا و دهور از بین     رفته اند ولی بقیه آبادیها همچنان پا برجا و محل سکونت هستند.

سرزمین لیوس دارای چهار قلعه ی استراتژیکی مهم مانند قلعه ی دهور٬ نوک بن دز٬ قلاکوشک و قلعه دهستان لیوس که تونلی به طول 200متر از داخل قلعه تا داخل باغ انار شرق دهستان حفاری شده و راهی مخفی جهت جنگ و گریزهای اضطراری آن زمان بوده است.

به نقل از بزرگان محل٬ لیوس از گذشته محلّ حل و فصل اختلافات طوایف همجوار بوده و منطقه ای خودکفا به حساب می آمد زیرا از لحاظ کشاورزی کشت گندم٬ جو٬ برنج٬ ماش٬ تولید خرما٬ انار٬ زدو٬ بادام کوهی ، بلوط و از لحاظ دامپروری گاو و گوسفند و صنایع دستی حور  HOR ٬ خورجین٬ جاجیم  JAJEM ٬ قالی٬ وریستVEREST٬ آوارAWAR٬ سیاه چادر(بُهون)  BOHON٬درب های چوبی با قفل و کلید های چوبی مربوطه و صنایع دستی ساخته شده از ساروج های گچی مانند تاپوTAPO ٬ کندی KONDI٬ جهت نگهداری آذوقه آرد٬ گندم٬ جو٬ کاه و از همه مهمتر طرح بافت چوقا لیوسی و شیوه ی بافت و تولید آن به طوایف مختلف بختیاری که هویت و موجودیت مردم این دیار کهن را به اثبات می رساند.

                             درب چوبی                                       تاپو

سیاه چادر (بهون)                                 قفل و کلیدها ی چوبی

در یکی از غرفه های موزه­ی لور فرانسه نمونه ای از چوقا لیوسی و قصب سزار در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته که به عنوان لباس مخصوص ایرانی از آن صحبت می شود.

گویند نقش پلکان تخت جمشید با نقش رنگ های راه راهی چوقا لیوسی شباهت و هماهنگی بسیاری دارد که نشانگر ثبات و تمدن سرزمین لیوس با دوران حکومت هخامنشیان است.

سالند کوه به ارتفاع ۲۴۸۰ متر و لنکرکوه به ارتفاع ۱۸۳۰ متر دو قله ی مهم شمال خوزستان در لیوس قرار دارند که سالندکوه محل ییلاق (سرد سیری) آنان و  لنگرکوه محل قشلاق (گرمسیری) آنان به حساب می آید

                         سالند کوه                                             لنگر کوه

 

رود دز یکی از سرچشمه های کارون بزرگ از لیوس (سزار) عبور کرده و به دریاچه­ی سد دز می ریزد.

ضمنا یک فسیل عقرب بسیار  بزرگ و نایاب دنیا در این روستا (لیوس) در دره ای در دامنه لنگر کوه کشف شده است که مورد توجه تمامی اساتید دانشگاهی کشور و گروه های گردشگری و کوه نوردی قرار گرفته است.

                    

دژ شیرعلی مردان چهارلنگ که مدت زیادی محل جنگ و نبرد و مبارزه­ی او با حکومت پهلوی بود٬ در سرزمین لیوس قرار دارد و مردم لیوسی پشتیبان مبارزات او بر علیه ستم شاهی بودند.

زیارتگاه های زیادی در لیوس وجود دارد که مهم ترین آنها مزار مطهر سید ولی الدین معروف به

سه پیرون جد سادات گوشه و کاظمینی. قدمگاه نماینده­ی امام رضا(ع) در نورآباد. امامزاده احمدبن سلیمان معروف به پیرچل و امامزاده مهد آوید MAHDAVID در ایدو  و... می باشند.

سرزمین لیوس از لحاظ گردشگری و تفریحی مناطق و مناظر دیدنی زیبایی دارد. از جمله ده لیوس٬ سزار٬ گوشه٬ نورآباد و آسیاب های بسیار قدیمی و باغهای انار٬ انجیر، درختان دار بلوط٬ کُل خنگ٬ بادام کوهی٬ کُنار (سدر) و از همه مهمتر آبشار بسیار زیبای شوی که هر ساله مخصوصا در ایام نوروز پذیرای مهمانان نوروزی از مناطق و شهرهای مختلف دزفول٬ اندیمشک٬اهواز، شوش دانیال ٬ دورود٬ ازنا٬  الیگودرز، خرم آباد، بروجرد، همدان، کرمانشاه، اصفهان، تهران، کرج و .... می باشد.

                        باغ ا نار                                    آبشار شوی

مردم لیوس هم اکنون در دهستان های لیوس ٬ سزار٬ نورآباد٬ گوشه٬ تپی و عده ای هم به طور پراکنده به طرز چادرنشینی زندگی می کنند و تعداد کثیری از خانواده های لیوس به شهرهای دزفول٬ اندیمشک و    شهرک های اطراف مهاجرت و اسکان یافته اند.

جمعیت طایفه لیوسی به طور کلی بین هفت الی هشت هزار نفر می باشند.

طایفه لیوسی شامل یازده تیره ی مختلف می باشند.

که شامل ۱- دهدار -۲- سنگه ای – ۳- تپینی – ۴- شیخ پیرچل – ۵- شیخ گوشه – ۶- گشاسوند 7- سزاری 8- نورآبادی 9- کاید 10- دیناور 11- عشیری

شجره ی کلی طایفه ی لیوسی

پرفسور جن راف گارثویت در صفحه ی 325 کتاب تاریخ سیاسی-اجتماعی بختیاری به ترجمه محراب امیری مکوندی طایفه لیوسی را به طوایف میانکوه باب محمود صالح بلوک چهارلنگ ایل بختیاری نسبت داده است.

س : نمودار سیاسی- اجتماعی طایفه لیوسی

                                                          چهارلنگ

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                               

                              کیانرسی       موگویی  محمودصالح      ممیوند          ذلکی    

 

 

                          محمودصالح           ممزایی          طوایف میانکوه             عمله جات

 

                           کتک شیخ کاردان  سادات احمدفداله   لیوس  دره کاید شاهزاده عبدالله

منطقه لیوس با مساحتی بیش از ۲۹۰ کیلومتر مربع از شمال به تله زنگ و شوی، از مغرب به شهبازان و الوار گرمسیری، از مشرق به سردشت و میانکوه و از جنوب به منطقه بزرگ شهیون محدود می گردد. به شکل نقشه ذیل :

 

سرزمین سمّیا . SEMIA  

آقای دکتر سکندر امان اللهی بهاروند در کتاب قوم لر , لیوس و شهی و احتمالا شوی را به اسم سه طایفه ی سمه ای(سمّیا) یاد کرده زیرا در آخرین حد مرز مشترک محلی سه منطقه بزرگ قرار دارند که از جنوب به منطقه خوزستان، از مشرق به بختیاری و از مغرب و شمال به لرستان متصل هستند

 

 

ع : وصف لیوس                                                 شعر از = غلام اسماعیلی نیا

در شـمال خوزستـان هست جایی با صفـا

                                                سالندکوه و لنگرکـوه کشیده اند سـر به هـوا

نـسیـم خنـک دز بر دامنـه ی لنـگرکـوه

                                                آفـریـن ایـن آب و خـاک و وزش بـاد صبـا

خـرمای قصب سزار در موزه ی لور پاریـس  

                                           محـل بازدیـد گـردشگـران اسـت در اروپـا

چوقـای این سرزمین با رنگ های راه راهـی

                                         نقش چغازنبیل است یا تخت جمشید یا دو تـا

گـوینـد از قـدمـت تاریـخی شـوش نبـی              

                                              در مقایسـه بـا لیـوس ایـن کجـا و آن کجـا

بنـاهای گنـبـدی شکل طرح معمـاران روم        

                                              گـویی آغشتـه شـده از سـاروج گـچ و طلا

از تـپی تـا نـورآبـاد٬ گوشه و لیوس و سزار           

                                              همـه وابستـه شدنـد بـه آییـن امـام رضـا

زائـرین سـه پیرون و مهـدآویـد و پیـرچل         

                                            هر دعـایی مستجاب شد هر مریضی را شفـا

شنیـدم کـه در کتـاب یوسف خان عیسوند                             

                                              تعریـف بسیـار شـده از نبـرد لیـوسی هــا

شـهـرت دلـیـری مـردم ایـن سرزمـیـن                  

                                               از پیـروزی سـرباز سـورنـا مـانـده بـه جـا